Verbreek de stilte

Een grote gemeente in Barneveld organiseerde van begin februari 2018 het project ‘Verbreek de stilte’. Dit project is opgezet om het onderwerp misbruik en huiselijk geweld bespreekbaar te maken in de gemeente. Deze bijzondere drie dagen staan niet op zichzelf, maar zijn onderdeel van een bredere aanpak van misbruik en huiselijk geweld. Wij mochten meewerken aan deze dagen en zijn erg onder de indruk van hoe deze gemeente dit heeft aangepakt. Coördinator Margreeth wil haar ervaringen met ons delen om ook andere kerken op weg te helpen dit belangrijke, kwetsbare thema op de kaart te zetten.

Wat hebben jullie deze drie dagen gedaan?

Jaarlijks hebben we in onze gemeente de Hot Item Driedaagse, waarbij we in drie dagen één thema onder de aandacht brengen in de hele gemeente. Op zondagmiddag staat het thema centraal in de preek. Op maandag- en dinsdagavond bespreken we het thema in alle catechesegroepen en op dinsdagavond is er ook een gemeenteavond. Als werkgroep hebben we de afgelopen jaren hard gewerkt om een goed beleid in onze gemeente op te zetten rondom misbruik en huiselijk geweld. Dit jaar hebben we de Hot Item Driedaagse gebruikt om dit thema én ons beleid onder de aandacht te brengen. De nadruk lag op bewustwording, herkenning en ‘wat kun je doen’.

Deze drie dagen kwamen niet uit de lucht vallen. Wat doen jullie nog meer rondom dit thema?

De gemeentebrede Hot Item driedaagse was een soort ‘sluitstuk’ op een jarenlange voorbereiding om een protocol rond misbruik in de kerk en handreiking huiselijk geweld op te zetten.  In 2016 is namelijk het ‘Protocol (seksueel) misbruik in pastorale en kerkelijke gezagsrelaties en Handreiking huiselijk geweld’ ingevoerd. Vanwege de omvang van onze gemeente is dat is een hele klus geweest. Nu zijn er allerlei sites waar je uitgewerkte protocollen en materialen kunt vinden, maar dat was er nog niet toen wij hiermee begonnen. In onze gemeente kennen we een breed apparaat aan organen: diverse soorten jeugdwerk en catechese, vijf wijkkerkenraden, diverse soorten pastoraat, vertrouwenspersonen, commissies rond gemeenteopbouw, kosters, evangelisatie – en zendingscommissie… Die hebben we allemaal in dit proces betrokken.

We zijn begonnen met een gedragscode. Daarna hebben we het protocol verder ontwikkeld en uitgebreid met algemene omgangsregels voor de gehele gemeente en een lijst met Hulpverlenersadressen waar mensen terecht kunnen in geval er sprake is (of vermoeden) van misbruik in de kerk of huiselijk geweld. Twee vertrouwenspersonen uit onze gemeente (een man en een vrouw), staan ook op die lijst.. We hebben samenwerking gezocht met een christelijke hulpverleningsorganisatie in onze woonplaats, met wie we korte lijntjes hebben opgebouwd. Naast het terecht kunnen voor deskundig advies is dit ook een extern meldpunt waar gemeenteleden gebruik van kunnen maken. We investeren er nu in dat deze externe vertrouwenspersonen meer zichtbaar worden in onze gemeente, ook onder jongeren.

De officiële start van de invoering van het Protocol was een kanselafkondiging in de kerkgebouwen. Het heeft in de kerkbode gestaan en in alle wijkgebouwen en kerkgebouwen hebben we posters opgehangen waarop te zien is waar je terecht kunt als je te maken hebt met misbruik of huiselijk geweld. Ook in de kerkbode wordt deze poster een aantal keer per jaar afgedrukt. Het protocol, algemene omgangsregels en lijst met hulpverlenersadressen staan op onze website. Verder zijn er op het Kerkelijk Bureau folders in het rek te vinden van SMPR (meldpunt seksueel misbruik in de kerk).

Jaarlijks, aan het begin van het winterwerkseizoen, krijgen alle coördinatoren van de diverse betrokken organen een bericht met de vraag om het protocol met de gedragscode op de agenda te zetten. Alle nieuw ingekomen kerkelijk werkers en vrijwilligers ondertekenen de gedragscode. Bij het protocol met gedragscode zit ook materiaal dat de commissie met elkaar kan bespreken, zoals situatieschetsen over o.a. ‘omgang en intimiteit’ en een werkvorm over ‘dilemma’s en grenzen’. Verder zijn er ook een aantal korte praktijkvideo’s die met elkaar besproken kunnen worden. Het is mooi als er niet alleen ‘zakelijk’ een gedragscode ondertekend wordt, maar ook dat er bewustwording op gang komt, mede naar aanleiding van een situatieschets of een video moment.. Vinger aan de pols houden of het op de agenda staat, blijft noodzakelijk.

Waarom vind je het belangrijk dat kerken met dit thema aan de slag gaan?

De laatste jaren is duidelijk gebleken dat ook binnen kerkgenootschappen ongewenst gedrag of seksueel misbruik kan plaatsvinden, met alle ingrijpende gevolgen van dien. Daarnaast dringt de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) erop aan dat kerken hier beleid op maken. Juist als kerk wil je dat het er veilig is en wil je ervoor zorgen dat gemeenteleden niet doorworstelen met dit soort problemen, maar wil je hen de hand reiken. Naast het  gedeelte ‘Protocol (seksueel) misbruik in pastorale en kerkelijke gezagsrelaties’ (met gedragscode en algemene omgangsregels) hebben we ook een ‘Handreiking huiselijk geweld’ in het document opgenomen om het breder te trekken. Gemeenteleden kunnen namelijk helaas thuis ook te maken krijgen met misbruik en geweld.

Hoe kijken jullie erop terug?

Ik vond de driedaagse een kroon op al het voorbereidende werk. Een themadienst met een preek die helemaal hierover gaat; dan bereik je wel in één klap dus meer dan duizend mensen. Het is mooi dat de predikant reacties op deze preek heeft gekregen van mensen die blij waren dat  over dit thema werd gepreekt en ook met de manier waarop hij dat gedaan heeft. En mensen die hun eigen verhaal vertelden. We zijn blij dat we ook de catechisanten hebben kunnen meenemen in dit thema. Je moet zo’n driedaagse verder niet te groot zien. Het is een signaal dat je afgeeft. We merken dat het onderwerp langzamerhand een plek krijgt in de gemeente. Het komt in de hoeken en de gaatjes, zal ik maar zeggen. Nu is het aan ons om het actueel en levend te houden.

Tips van Margreeth voor kerken die hier ook mee aan de slag willen gaan:

Je hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden!
Op www.inveiligehanden.nl vind je allerlei materialen om teams in de kerk te helpen met elkaar in gesprek te gaan. Situatieschetsen, filmpjes, werkvormen en informatie. Op www.eenveiligekerk.nl kun je van alles vinden rondom protocollen, procedures, meldpunten en gedragscodes.

Zorg voor een breed draagvlak
Ga niet als werkgroepje zitten pionieren, maar zorg dat je alle takken van de gemeente mee neemt, dat het breed gedragen wordt. Zet zo breed mogelijk in en draag het zo breed mogelijk uit.

Goed PR materiaal
Maak een mooie, duidelijke advertentie voor de kerkbode en een poster voor in de kerk en het verenigingsgebouw, overal waar gemeenteleden het zien. Zorg dat het er goed en duidelijk uitziet, dan zijn mensen eerder geneigd het te lezen.

Denk goed na hoe je de gemeente informeert
Begin met het opzetten van een goed beleid. Wanneer dat staat, is het belangrijk om te gemeente te informeren. Wie neem je mee en hoe kun je hen bereiken? Informeer je ook de kinderen en de catechisanten? Organiseer je een aparte gemeenteavond en hoe pak je dat aan? De verwoording en de ‘toon’ zijn bij dit onderwerp van belang. Zet de documenten op de website van de kerk.

Beleid is werk in uitvoering
Een beleid of handreiking kun je niet alleen maar droppen. Je moet zorgen dat het werkt in de praktijk. Dat betekent dat als je teams vraagt om over dit onderwerp met elkaar in gesprek te gaan, dat je ze niet alleen allerlei informatie en tips geeft, maar ook moet checken wat ze ermee gedaan hebben. Je moet het actueel en levend houden. Wij hebben in de loop van het seizoen met elk orgaan even contact om te peilen wat ze tegenkomen, of ze iets kunnen met de materialen die ze aangereikt krijgen en of er dingen anders zouden kunnen.

Herhalen
Breng het steeds opnieuw onder de aandacht. Door te herhalen dringt het door in het systeem. Zet het een aantal keer per jaar in het kerkblad (denk aan de poster, de algemene omgangsregels met de hulpverleningsadressenlijst en plaats eens een column), en zet het één keer per jaar op de agenda van de commissies die er iets mee moeten. Gebruik aanleidingen als de Week tegen Kindermishandeling of Week tegen Geweld om voorbede te vragen in de kerkdienst en het onderwerp eens te benoemen in een preek.

Lange adem
Het is iets van de lange adem, want je krijgt ook weleens wat tegenstand. Het blijft een lastig onderwerp en sommige mensen denken: “dit gebeurt bij ons toch niet?” of “we moeten gewoon vertrouwen hebben in elkaar”. En daarbij, het kost gewoon tijd om dit breed in de gemeente neer te zetten.